„არც ოსმალო და არც რუსი...“ მ. ჯავახიშვილი  „არსენა მარაბდელი“

წარსულის ტრავმატულ გამოცდილებას მხოლოდ უარყოფითი როლი არა აქვს.  ტრავმამ ადამიანის ცხოვრებაში შესაძლებელია ითამაშოს ადამიანური ძალის სტიმულანტისა და მამობილიზირებელი ფაქტორის როლიც, რადგან ტრავმის გადალახვით ადამიანი ახდენს კულტურულ გარდაქმნას, ახლიდან დაბადებას, განახლებას. ტრავმის წინააღმდეგ მობილიზაცია (საზოგადოებრივი ან ინდივიდუალური) შეიძლება ძალიან მცირე და სუსტიც კი იყოს, მაგრამ იყოს.

ქართული  ანტიკოლონიური მედია-დისკურსის წარმოებაში საორიენტაციო ადგილი უკავია აკაკი ბაქრაძის 80-იანი წლების კრიტიკულ ნარატივებს, რომელთა მთავარი თემაა ილიასეული კონცეპტი: „ჩვენი თავი ჩვენადვე გვეყუდნოდეს“. ბაქრაძის დისკურსი „უცხო ტომის ზღვის“ (ბაქრაძე: 1988, 11) შემოტევის შეკავების სტრატეგიის ფუნქციითაა აღჭურვილი, ზოგადად, რუსიფიკაციის შემაკავებელი და კონკრეტულად, ეთნიკური ნიველირებისაგან ქართველი სუბიექტის დამცველი სტრატეგიისა. პრაქტიკამ აჩვენა, რომ კულტურულ-ისტორიული ტრავმის რეგულარული შეხსენება ნაციის მიძინებულ ცნობიერზე  ხან ფარულ, ხანაც აშკარა ზემოქმედებას ახდენდა:

ერთმორწმუნეობის მითის ნგრევა ნაციის კოლექტიურ მეხსიერში ამ პერიოდში უკვე სახეზეა და ამაში  განხილული  წერილის  ღია დისკურსის ფორმა  მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.

„ანაქრონულობაში“ მეტროპოლიის აგენტების მხილება, ასევე,  თანამედროვე მსოფლიოში იმპერიალისტობის  ჯერ კიდევ გაუნელებელი სურვილი, ა. ბაქრაძის მიერ ფასდება, როგორც  ნამდვილი „ჩამორჩენილობა“ და სირცხვილი, რომლისგანაც იგი, ერთგვარად, ცდილობს დაიცვას  რუსული კულტურული ფენომენიც კი, რადგან თვლის, რომ „რუსი ხალხიც“ არანაკლებ იტანჯება იმპერიული სულის აღზევებისაგან, ვიდრე ქართველები (ბაქრაძე: 1990, 116-123).  ამავდროულად, ა. ბაქრაძე  სწორედ „გიგანტ მართლმადიდებლებს“  აკისრებს პასუხისმგებლობას ჩადენილ იმპერიულ ბოროტებებზე, რადგან ხაზგასმით იმეორებს, რომ არ შეიძლება „ბატონობდე ერზე, რომელსაც ორი ათასი წლის ისტორია, თხუთმეტსაუკუნოვანი საკუთარი დამწერლობა აქვს, ჰყავს ლიტერატურისა და ხელოვნების მსოფლიო მნიშვნელობის კლასიკოსები. მისი მუდმივი მორჩილება, დამონება  აბსოლუტურად გამორიცხულია (ბაქრაძე: 1990, 118).

„მწერლობის მოთვინიერება“-ში  ავტორი გარკვევით მიუთითებს, რომ მიზნად არ ჰქონია კონკრეტული პიროვნებების „საყვედურ-დამუნათება“, რადგან „წინასწარ არავინ იცის, რას ჩაიდენს, როცა ყურში ნემსს გაუყრიან, როცა ორგანოებს მოგლეჯენ, როცა ფეხებით თავდაყირა დაკიდებენ, როცა რკინის კეტებით ძვლებს დაუმტვრევენ, როცა ბოთლზე დასვამენ და კიდევ ვინ იცის, რა წამებას მიაყენებენ“

(ბაქრაძე: „მწერლობის მოთვინიერება“,  „მნათობი“, 4 (1990).

მწერალი ხატავს  საკუთარი დროის სურათს და ამ დროში „განწირულ“ ადამიანს (განსაკუთრებით მწერალს), რომელიც არ იზიარებს ხელოვნების პარტიულობის პრინციპს, რადგან  ახსოვს, რომ  „ერის ქომაგის“  როლი მეტროპოლიის სამხრეთ პერიფერიაში ყოველთვის  ეკავა  მწერლობას.     ა. ბაქრაძე  „მწერლობის მოთვინიერებაში“  ეხება ილიას მიერ მწერლისათვის თავსმოხვეულ მედიატორულ ფუნქციას, თუმცა არსობრივად არ იზიარებს ამ მომენტს, მიაჩნია, რომ მწერლურ-პოლიტიკური გზები სხვადასხვაა და მათი გაერთიანება მხოლოდ ისტორიული ძალადობის შედეგია. იგი დანანებით შენიშნავს, რომ მწერლობას ჩვენშიც (და სხვაგანაც) მხოლოდ რუსული ეროვნული ინტერესის დამცველი საბჭოთა ხელისუფლება ჩაენაცვლა, საქართველო კი იქცა რუსეთის ისეთივე პროვინციად, როგორიც იყო ტამბოვის ან კალუგის ოლქი.  რუსი და ქართველი ეთნოსების  მიზნისა და ამოცანის ძირეულ განსხვავებაზე  მითითებით,  ა. ბაქრაძის მიმართვების ადრესატი, 1970-იანი წლებიდანვე, ხდება „მოაზროვნე ქართველი“, რომელიც ქართული ენის, როგორც ნაციონალური იდენტობის მთავარი მარკერის დაცვას იწყებს, ეწინააღმდეგება ქართულის „შინ სახმარ ენად“ ქცევას, აფიქსირებს მის კულტურულ-მწიგნობრულ ფუნქციას, ალტერნატიულად,  ეწინააღმდეგება იმპერიულ გეგმას. იგი უკვე აწარმოებს გვიან, მაგრამ არა დაგვიანებულ ბრძოლას თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის, თუმცა ჯერ კიდევ რეფლექსურად, რადგან 90-იანი წლების ბოლოს აცნობიერებს, რომ დაკარგული იდენტობის აღდგენა პრაქტიკულად შეუძლებელია, ხოლო ახალი იდენტობის ძიება კი დროში გაწელილი და კომპლექსური პროცესი.

ა. ბაქრაძის კრიტიკული დისკურსი გამუდმებით იმეორებს, რომ რუსეთი იმპერიაა, ხოლო იმპერიას და  იმპერიალიზმს დაშლა მოელის, ისევე, როგორც ყველა სხვა ხელოვნურ წარმონაქმნს. საბჭოთა/პოსტსაბჭოთა სივრცის ანალიტიკოსი, ყურადღებას  ერთი მხრივ, დარიალის, „მაგოგების“  (ეზეკიელის წინასწარმეტყველებაში, გოგი და მაგოგი ჩრდილოელი, ველური ხალხის სახელია, რომელთაც ხელეწიფებათ ისრაელის განადგურება. ფიგურალურად, ქართულ  გადმოცემებში, „მაგოგების კარი“ იგივე დარიალის კარია,  ანუ მატერიალიზებული ბოროტების შემოსვლის ადგილი კავკასიის ტერიტორიაზე, ამდენად - რუსეთის სიმბოლოც) კარის „საფრთხეს“ მიაპყრობს და, მეორე მხრივ,_ როკის გვირაბს.   

ბაქრაძის  წინააღმდეგობის დისკურსმა  80-იან წლებში გამოიწვია ის, რომ ქართული ლიტერატურა კარდინალურად გაემიჯნა  „რუსულის აჩრდილად ყოფნის“ (ბაქრაძე: 1990, 126-139) იდეას, ამხილა რუსული შოვინიზმი, რომლის ზემოქმედებითაც საბჭოურ პერიოდში დაწერილი ნარკვევების უმეტესობაში ილია, აკაკი, ვაჟა და მეცხრამეტე საუკუნის ქართული ლიტერატურის მოღვაწეები, დამოუკიდებელი მნიშვნელობის არმქონე სუბიექტებად ცხადდებოდნენ: „რუსის მოწაფეობაა ჩათვლილი მათ ყველაზე დიდ დამსახურებად.“

ა. ბაქრაძე აქვე განიკითხავს მეტროპოლიელ სუბიექტში კულტურული აღმატებულობის პარადიგმას, რომელიც ცარისტული/საბჭოური იმპერიის ხანაში შემუშავდა და დაინერგა, ამიტომ მწერალი ხაზგასმით ამბობს, რომ სახელმწიფო პროპაგანდით  „გაბრუებულ რუსს, სადაც მივა, ყველაფერი მისი ჰგონია [...]. თითქმის სამასი წელია რუსს ჩასჩიჩინებს რუსული კულტურა, კაცობრიობის მესია ხარო. [...] ამ თვისების აღზრდა რუსში დანაშაულია რუსული კულტურისა. ამგვარმა უგუნურებამ რუსი ბოროტების იარაღი გახადა, ხოლო რუსული კულტურა ბოროტების მქადაგებელი“ (ა. ბაქრაძე, „მწერლობის მოთვინიერება“,  „მნათობი“, 4 (1990): 126–139).

ცხადია, მეოცე საუკუნის  20-30-იან წლებში  გაცილებით მწვავედ იდგა საკითხი გარუსებისა და უსამშობლობისა,  შეინიშნებოდა „კომუნისტური იმპერიალიზმის“  და „რუსული  კატეგორიებით“ აზროვნების საშიშროება. საკუთარ ეთნიკურობაზე უარის თქმა  ა. ბაქრაძემ განიხილა, სულ მცირე, „ანტიეკოლოგიურ“ მოვლენად, რომელიც ერების თანაფარდობის დაცვას ეწინააღმდეგება. მანვე,  პ. ინგოროყვას, კ. გამსახურდიას, ო. ჩხეიძის  ცალკეული ტექსტების ღრმად  გააზრებისკენ მოგვიწოდა, გვაჩვენა „საბედისწეროდ დაბნეული“ რომანტიკული ლიტერატურული კანონის მიმდევრების:

 ა. ბაქრაძე. „მწერლობის მოთვინიერება“,  11 (1990): 131–149.

ალ. ჭავჭავაძის, გრ. ორბელიანის რუსეთისადმი ორაზროვანი დამოკიდებულება, ამით  კი თავიდან აიცილა ეროვნული ნიჰილიზმის ახალი ტალღის აგორება,

„კრახი [...]. სანამ ქართველი არ გათავისუფლდება „სიკეთის მომტანი“ რუსეთის ილუზიისაგან, საქართველოს საშველი არ ექნება. [...] საბოლოოდ დაიმარხა პეტრეს ოცნება - რუსეთს ევროპული სახე შეეძინა“ (რუსეთის ევროპეიზაციის, მისი აზიური და ევროპული ბუნების ურთიერთმიმართების შესახებ იხილე ორლანდო ფაიჯესის „ნატაშას ცეკვა“ (ფაიჯესი: 2013).

დესპოტიზმის სხვადასხვა გამოვლინებებზე მსჯელობისას რუსეთის ყოფასა და  პოლიტიკაში, ა. ბაქრაძე შენიშნავს  „ქართული აზროვნების გაუგონარ მარცხს“ (ბაქრაძე: 1990, 132)  რუსული კულტურის ნაშობ, სერვილიზმით, მლიქვნელობით შეპყრობილ ადამიანთან. მან  ამოცანად დაუსახა ქართველი ეთნოსის სუბიექტს გათავისუფლება „ხიზანის“ შეგნებისაგან - იმ მდგომარეობისაგან,  როცა ყოფილი დაქვემდებარებული აღარ ეძებს მფარველს, არამედ თავად ქმნის  გზას მაღალეთიკური  ღირებულებების აღსასრულებლად.

ა. ბაქრაძე თვლიდა, რომ: „თუ აზროვნების წესი არ შეიცვალა, ერთი დესპოტის ნაცვლად მივიღებთ მეორეს, დემოკრატია კი საპნის ბუშტივით გაქრება (ა. ბაქრაძე, „აზროვნების წესი უნდა შეიცვალოს“, ლიტერატურული საქართველო, 17, 1989: 11).“ მისივე დაკვირვებით,  აზროვნების წესის შეცვლა გაცილებით რთული პროცესია, ვიდრე   კავშირის ფიზიკური დაშლა ან ქვეყნის მშენებლობასთან დაკავშირებული სოციალურ–პოლიტიკური საკითხების რეგულაცია.

ახალი იდენტობის ძიების გზაზე ურიგო არ იქნება, კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი საქართველოს უახლოეს წარსულს, კულტურული ავტორიტეტების ნააზრევს, რათა ერთი და იმავე შეცდომის დაშვებისაგან თავი დავიზღვიოთ.

რეკომენდებული ლიტერატურა:

1. ბაქრაძე, აკაკი. „გვიანღა იქნება“. „ლიტერატურული საქართველო“. 41 (1988): 11.
2. ----------------- „მწერლობის მოთვინიერება“. „მნათობი“. 4/10/11/ (1990). 
3. -----------------  „რას ვაპირებთ?“. „ცისკარი,“  9 (1989):116–123.
4. ----------------- „აზროვნების წესი უნდა შეიცვალოს“. „ლიტერატურული საქართველო.“ 17 (1989):116-123.
5. ----------------- „გარდაუვალი აუცილებლობა“. „ლიტერატურული საქართველო“. 30 (1990):1.