ქართულ-რუსული კულტურულ-პოლიტიკური ურთიერთობების კვალდაკვალ

კულტურებისთვის ყოველთვის არის ადგილი, მხოლოდ უკულტურო ადამიანები ვერ ეტევიან, ვინაიდან ეთნიკური სიძულვილის გამოვლენა თავისთავად ანტიკულტურულია [ბ. ახმადულინა... 1999:3]. 1989  წლის 9 აპრილს  საყოველთაოდ გაცხადდა საქართველოს ოფიციალური წინააღმდეგობა  საბჭოთა იმპერიის  ბიუროკრატიული იდეოლოგიის მიმართ. მეოცე საუკუნის 1990-იანი წლებიდანვე საქართველომ დაიწყო საკუთარი იდენტობის დაფიქსირება  გლობალურ მსოფლიო პოლიტიკაში, ანუ 1991 წლის 31 მარტის ეროვნული რეფერენდუმის შედეგებით საქართველომ სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. ერთა თვითგამორკვევის  პროცესი  ჩვენში  ახალ მსოფლიო წესრიგთან, სოციალისტური სისტემის მტერ ბანაკთან, „სხვასთან“ (დასავლეთთან) შერთვით აღინიშნა, თუმცა დეკოლონიზაციის ხანგრძლივი პროცესის ხელშემწყობი პრე/პოსტკოლონიური კრიტიკა  ორ საუკუნეზე მეტხანს  მიმდინარეობდა ქართულ  მხატვრულ  და მედიურ დისკურსში (ვგულისხმობთ,  1801 წლის „გეორგიევსკის ტრაქტატის“ პუნქტების დარღვევით გამოწვეული უკმაყოფილების  დაწყებას  ქართულ პოლიტიკურ აზრში დღემდე).

გეორგიევსკის ტრაქტატი

ჯერ კიდევ ქართული რომანტიზმის (XIX საუკუნის I ნახევარი) ძირითადი თემა  ეროვნული სახელმწიფოებრიობის  დაკარგვა და ამ მოვლენის ტრაგიკულობის განცდით აღძრული სევდის რემარკაცია იყო.  

პოსტკოლონიური  თეორიული მიდგომა ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის  მიმართ, წარმოუდგენელია  საქართველოს  რუსეთის იმპერიასთან/საბჭოთა კავშირის სოციალისტურ რესპუბლიკებთან „მიერთების“ ისტორიის გათვალისწინების გარეშე, ერთი ქვეყნის მიერ მეორე ქვეყნის ძალადობრივად დაქვემდებარების პრეცედენტი კი თავისუფლად შეიძლება კოლონიზაციის ტერმინით აღიწეროს. მოცემულ სტატიაში  მე გამოვყოფ გარკვეულ სტერეოტიპებს [მედია და სტერეოტიპები: „ცნება „სტერეოტიპი“  1922 წელს ამერიკელმა ჟურნალისტმა ვალტერ ლიპმანმა შემოიღო. წიგნში „საზოგადოებრივი აზრი“ მან სტერეოტიპი განსაზღვრა, როგორც გამარტივებული, წინასწარშექმნილი წარმოდგენა, რომელიც ადამიანის პირადი გამოცდილებიდან არ გამომდინარეობს], რომლებმაც  უარყოფითი გავლენა მოახდინა ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის   გაღრმავებაზე. 

უნდა აღინიშნოს, რომ პოსტსაბჭოთა საქართველოში მიმდინარე კულტურულ პროცესზე მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ისეთი  საზოგადოებრივი ფიგურების პუბლიცისტიკამ, როგორებიცაა: ა. ბაქრაძე,  მ. კოსტავა, ზ. გამსახურდია, გ. ფანჯიკიძე [მიმინოშვილი...1989], ლ. სანიკიძე [სანიკიძე 1994], ნ. გელაშვილი [გელაშვილი 1994] და სხვები. პოსტკოლონიური სუბკულტურული პუბლიცისტიკა, თავისი ნეგატიური/პოზიტიური მახასიათებლებით, თავისთავად, ახალი ქართული იდენტობის ბაზისურ კატეგორიაში აღმოჩნდა.

ეს იყო რთული პოლიტიკური პროცესი _ მას შემდეგ, რაც საქართველო დაადგა დამოუკიდებელი სახელმწიფოს მშენებლობის გზას,  ახალფეხადგმული ქვეყნის წინაშე გაჩნდა გლობალური მსოფლიოს გაცნობის და მისადმი ადაპტაციის ბუნებრივი მოთხოვნილება. ფართო სალიტერატურო და ვიწრო სამეცნიერო წრეებში თავის დროზე სწორად აღინიშნა, რომ  1990 წლის 28 ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ, სახელს იცვლიან საბჭოურ პერიოდში მკაცრად კონტროლირებადი  კონიუქტურული გაზეთები: „კომუნისტი“, „ახალგაზრდა კომუნისტი“,  პირველი მათგანი – „საქართველოს რესპუბლიკა“, მეორე კი – „ახალგაზრდა ივერიელი“  ხდება.  ეს პროცესი  მიმანიშნებელია  „აქცენტების გადანაცვლებისა არა მხოლოდ იდენტობის კატეგორიებში, არამედ დომინანტურ იდეოლოგიაშიც“ [ხ. მაისაშვილი 2010:58]. 

რუბრიკაში მეცნიერება, უფრო ზუსტად „ერი და განათლება“ ჩვენ უკვე შევეცადეთ პოსტკოლონიალური თეორიის გარკვეული საფუძვლების შესახებ მოგვეთხრო ფართო აუდიტორიისათვის, იქვე, გავეცანით იმპერიალიზმის მწვავე კრიტიკოსის ფრანც ფანონის ნააზრევს. ე.წ. ფრანკოფონიური პოსტკოლონიალიზმის მნიშვნელოვან წარმომადგენელს, ფრანც ფანონს  მიაჩნია [ფანონი 1961], რომ გლობალურ დონეზე დეკოლონიზაციის მიზანი მსოფლიო წესრიგის შეცვლაა, მაგრამ, სამწუხაროდ, იგი არ ხერხდება  ჯადოსნური ჯოხის საშუალებით.  პოსტკოლონიალიზმის ბრიტანელი მკვლევრის, დევიდ მურის [მური 2001:128] აზრით კი, საბჭოთა კავშირის რეგიონების პოსტკოლონიური ექსტრაორდინალობა ჯერ კიდევ არ არის ჯეროვნად შეფასებული.

სუბალტერნის ბრძოლა ტოტალიტარიზმთან

თავისუფლების ძალადობრივად წართმევისა [ტოლიაშვილი 2002; როგავა 1997]  და პოლიტიკური ძალაუფლების განმტკიცების პროცესში, ქართველი/აფხაზი სუბალტერნი (დაქვემდებარების აღმნიშვნელი ტერმინი პოსტკოლონიალიზმში) თავიდან იყენებს მის ხელთ არსებულ საშუალებებს და ცდილობს, დაიბრუნოს თვითმყოფადობა, რომელიც დაზიანდა კოლონიური ჩაგვრისას, მაგრამ  პოლიტიკურად მოუმზადებელი, სხვის პატრონობას შეჩვეული,  შინაგანად ყოველივე ტოტალიტარულისადმი აგრესიულად განწყობილი პოსტსაბჭოთა სუბიექტი, როგორც მოსალოდნელია, ეროვნული მოძრაობის სწორედ იმ ნაწილს აღიარებს, რომელიც ყველაზე  პრიმიტიულად ებრძვის დაქვემდებარებულ წარსულს  (თანაც, დაქვემდებარება არ არის მხოლოდ იმპერიების თვისება, ელიტურ და დომინირებულ ჯგუფებსაც შეუძლიათ ჰყავდეთ დაქვემდებარებულები ხარისხობრივად, ისევე, როგორც თავად ექვემდებარებიან დომინირებად ინსტიტუტებს) [ჩაკრაბართი 2000:101].  ამ მხრივ, საინტერესო სურათს ქმნის  ისეთი პუბლიცისტური ტექსტები, როგორიცაა:  ა. ონიანის „ისევ და ისევ აფხაზეთის უძველეს ბინადართა შესახებ“ [ონიანი 1999], თ. მიბჩუანის  „მეცნიერული ცუღლუტობა გრძელდება“ და „მეცნიერული უმეცრება აფხაზმცოდნეობაში“,   პ. თოფურიას „ხრუშჩოვი, აფხაზები და ქართველები“, ა. გრიშაკაშვილის „გამარჯობა, აფხაზეთო! მშვიდობით, საქართველო?!“ [გრიშაკაშვილი 2002] ე. ხოშტარია-ბროსეს  „რა საბედისწერო შეცდომა  დაუშვეს იაკობ გოგებაშვილმა [ ხოშტარია-ბროსე 2001]   და სხვა ქართველებმა“, გ.  ფანჯიკიძის [ფანჯიკიძე 1993; 1994; 1995] „საით მიდის ადამიანი“, ც. ბრეგვაძის  „რუსული სისასტიკე“.

ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ ობიექტური მიზეზების გამო, 90-იანი წლების საქართველოს, უბრალოდ, ვერ ექნებოდა თანმიმდევრული, გააზრებული პოლიტიკური რეფერენციები დასავლეთის მიმართ.

საბჭოთა კავშირის რღვევის დროს წარმოქმნილი კონფლიქტის სიმწვავე, რომელიც სერიოზულ საომარ მოქმედებაში გადაიზარდა, აფხაზეთის ავტონომიაში მცხოვრებ ყველა ეთნოსს  შეეხო, მათ შორის კი, ბუნებრივია, ქართველებს და აფხაზებს აღმატებულად. უნდა აღინიშნოს, რომ მიუხედავად მცირერიცხოვნებისა, აფხაზები სატიტულო ეთნოსს [ბეგიაშვილი 2007] წარმოადგენდნენ (სამწუხაროდ, „კონფლიქტის შედეგად დაიღუპა 20 000-დან 30 000-მდე ეთნიკური ქართველი, ხოლო 250 000-ზე მეტი ადამიანი კი აფხაზეთიდან ლტოლვილი გახდა, კონფლიქტის განმავლობაში ორივე მხარის მიერ ჩადენილი იქნა უამრავი სამხედრო დანაშაული, მათ შორის, ქართული მოსახლეობის ეთნიკური წმენდა, მოკლული იქნა 2 500-დან 4 000-მდე აფხაზი, 20 000 აფხაზი კი ლტოლვილად იქცა“).

სურათებზე: აფხაზეთი ომამდე / ომის დროს / შემდეგ

გაეროს დამკვირვებლების ოფიციალური დასკვნების მიხედვით, ორივე მხარე (საქართველო-აფხაზეთი) დამნაშავე იყო ადამიანთა უფლებების აშკარა დარღვევაში.  1998  წლის მაისში კი კვლავ  ჰქონდა ადგილი ომისაკენ მიბრუნებას (საომარი მოქმედებები განახლდა 1998 წლის მაისში, აფხაზეთის სამხრეთით, გალის რეგიონში, რომელიც საკუთრივ საქართველოს ესაზღვრება). ამ ფაქტმა, როგორც პოლიტიკური ანალიტიკოსი კ. სვანტე აღნიშნავს [სვანტე 2014],  კიდევ ერთხელ „გააქარწყლა ახლო მომავალში კონფლიქტის გადაწყვეტის  იმედი“.

ცხადია, რომ ეროვნულ-ნაციონალური ხელისუფლებისაგან  „მეტაფიზიკური“ თავისუფლების სასარგებლოდ გადადგმული ნაბიჯი, უკან გადადგმული  აღმოჩნდა ცივილურ ინტერესებთან შედარებით (ხშირ შემთხვევაში, განმათავისუფლებელი ბრძოლის ლიდერები აკეთებდნენ ისეთ საჯარო განცხადებებს, რომლებიც ნეგატიურად განაწყობდნენ საქართველოში ეროვნული უმცირესობების სტატუსით მოსარგებლე ეთნიკურ ჯგუფებს. სათანადოდ „სარგებლობდა ანტიქართული ძალაც“). „პერესტროიკის“ პირობებში კი, როგორც საქართველომ, ასევე აფხაზეთმა იპოვეს საშუალებები დამოუკიდებლობის თაობაზე თავიანთ მოთხოვნათა გამართლებისათვის.

ის, თუ როგორ გადაიაზრება  არსებული სიტუაცია პოსტკოლონიური თვალსაზრისით, შემდეგ სტატიაში იხილავთ.