„კულტურული იმპერიალიზმი“
„კულტურული იმპერიალიზმი“ ედუარდ საიდის, პალესტინური წარმოშობის ამერიკელი მკვლევრის გაგებით, მრავალმხრივი დათრგუნვაა, რომლის შედეგადაც დომინანტი კულტურა იქვემდებარებს „უცხო“ კულტურის ყველა გამოვლინებას. მისი აზრით, ურთიერთობა დომინანტსა და დაქვემდებარებულს შორის, ესაა: „ძალის, ბატონობის, სხვადასხვა ხარისხის კომპლექსური ჰეგემონიის ურთიერთობა (საიდი: 1994, 13-14). თავის ფუძემდებლურ ნაშრომში „ორიენტალიზმი“ ედვარდ საიდი აანალიზებს დასავლური დისკურსის აღმოსავლურ დისკურსზე დომინირების მოდელს (იხ. საიდი: 1978) ამავე მოდელის მიხედვით, ჩემი აზრით, საქართველო მე-18, მე-19 და ინერციით მე-20 საუკუნის რუსეთისათვისაც, ჯერ კიდევ, წარმოადგენდა ეგზოტიკურ დისკურსიულ კონსტრუქტს, რათა დომინანტურ პოზიციაში მყოფ რუსულ მმართველობას თავისუფლად წარემართა უცხოს, ანუ ქართველის, როგორც „არადასავლელის“, ორიენტალისტური ობიექტის ობიექტივაციისა და გამიჯვნის სტრატეგია (ამ საკითხზე დაწვრილებით ვისაუბრებთ კონკრეტულ მაგალითებზე დაყრდნობით მომდევნო სტატიებში).
პოსტკოლონიალიზმის მნიშვნელვანმა მკვლევარმა, სპარსული წარმოშობის ინდოელმა სწავლულმა, ჰომი ბჰაბჰამ დაქვემდებარებულის დისკურსში „ჩაბრუნებული მზერის“ ფენომენზე და მიმიკრიის ფსიქოლოგიურად დამანგრეველ პროცესზე გაამახვილა წინამორბედებზე მეტი ყურადღება.
რა არის პოსტკოლონიური მიმიკრია?
ჰომი ბჰაბჰას თანახმად, მიმიკრია განსხვავებულობის უარყოფაა, რაც კოლონიურ სუბიექტს აქცევს ჰიბრიდად, ერთგვარ გროტესკულ მიმიკრიად; რატომ გროტესკულად? _ რადგან კოლონიზაციის ფონზე შექმნილი სტერეოტიპები არსებული კოლონიური რეალობის არა უბრალოდ გამარტივებას, არამედ გაყალბებულ ინტერპრეტაციას ახდენს; მიმიკრია ჩნდება იქ, სადაც კოლონიზებული საზოგადოების წევრები ბაძავენ და იღებენ კოლონიზატორის კულტურას, ამ გზით ისინი კარგავენ ავტორიტეტულობას, ღირსებას. აქვე ბჰაბჰა საუბრობს პოსტკოლონიურ სტერეოტიპზე. მისი გაგებით, სტერეოტიპი გამარტივებაა იმდენად, რამდენადაც ეს არის რეპრეზენტაციის ფიქსირებული ფორმა, რომელიც უარს ამბობს განსხვავებულობაზე (რის საშუალებასაც „სხვისი“ უარყოფა იძლევა) (Bhabha: 1994, 27).
ქართულ-რუსული ურთიერთობების კვლევისას გვერდს ვერ ავუვლით კოლონიზატორთან მიმსგავსების, მიმიკრიის პრაქტიკას, რომელიც, სწორედ ისე, როგორც ბჰაბჰა აღწერს, დომინანტის მხრიდან მართვის და ძალადობის, დაქვემდებარებულის მხრიდან კი თავდაცვის, გადარჩენის ან მისი ძალაუფლების გაზიარების სურვილით ხორციელდებოდა კოლონიურ პერიოდში და მეტ-ნაკლები სიმძაფრით ხორციელდება პოსტკოლონიურ ხანაშიც. ყურადსაღებია მიმიკრიის, როგორც „საკუთართან“ გაუცხოების/ ძალადობრივთან რეზისტენტობის ფაქტები; ისინი გვეხმარება იმ ცალკეული ასპექტების ილუსტრაციაში, თუ როგორ ცდილობს კოლონიზებული სუბიექტი ჰიბრიდულობის ავტორიზებას ახალი კულტურული იდენტობის შესაქმნელად, ძალადობრივად თავსმოხვეულის საწინააღმდეგოდ (იხილეთ: 1981–1989 წლების გაზეთების: „კომუნისტის“ და „თბილისის“ ცალკეული სტატიები, რომლებშიც მიმიკრია მეთოდურობამდეა აყვანილი. ასევე, ყურადსაღებია ალ. ბარამიძის სტატია „გზა ხსნისა“, გ. რჩეულიშვილის, გ. ალხაზიშვილის, გ. გეგეშიძის, ჯ. ქარჩხაძის მცირე პროზა).
თუკი ქართული ლიტერატურის იდეურად გამაერთიანებელ პრობლემად საქართველოს თავისუფლებას, ნაციონალური იდენტობის შენარჩუნებასა და კულტივირებას მივიჩნევთ, მაშინ ნათლად დავინახავთ, რომ საქართველოს კოლონიზაციის ფაქტორის გათვალისწინება და მისი პოსტკოლონიური ინტერპრეტაცია მართლაც გარდაუვალია. მის გარეშე ნაციონალური დისკურსის ძირითადი ნიშნულების კოლონიური რეფლექსია აზრს კარგავს და ვითარების დაძლევის პერსპექტივას აუქმებს.
თავდაპირველად რუსეთის ცარისტულ იმპერიაში, შემდეგ კი სსრკ-ში როგორც რუსულ სახელმწიფოებრივ კონგლომერატში, არსებობის ტრავმული ისტორიული გამოცდილების გამო, თავისუფლადაა შესაძლებელი დასახელებული თეორიის ლეგიტიმაცია ქართულ სალიტერატურო სივრცეში-ონტოლოგიური/ ეპისტემოლოგიური განსხვავების, ძალმომრეობა/ძალაუფლების და კომპლექსური ჰეგემონიის სხვადასხვა ფორმების კვლევისას.
ტერმინები: რუსიფიკაცია, დაქვემდებარება, დაპყრობა, ანექსია, მოპოვება, მითვისება სრულიად კონკრეტული დეროგაციული პარადიგმებია პოსტსაბჭოური ხანის ძალაუფლების დისკურსის რეპრეზენტირებისას.
ამ საკითხზე საუბარს შემდეგ სტატიაში გავაგრძელებთ.
